شهرستان بیرجند شامل دو شهر بیرجند و سربیشه و چهار بخش به نامهای مركزی ، خوسف ،سربیشه و در میان 18 دهستان میباشد. ارتفاع آن از سطح دریا 1480 متر است . بیرجند دارای رشته كوههای باقران و مومن آبادو آهنگران است و اغلب مناطق و مراكز كشاورزی و دامپروری و بیرجند در دره های این كوهها شكل گرفته اند. بیرجند در خشك ترین منطقه خراسان واقع شده است و دارای آب و هوای بیابانی گرم و خشك در حواشی شهرستان و آب و هوای نیمه بیابانی ملایم در بخشهای مرتفع است.بیرجند رود دائمی ندارد و تنها رود بیرجند است كه از ارتفاعات كوههای مومن آباد سرچشمه گرفته و به كویر لوت میریزد ،این رود هم در اغلب ماههای سال خشك است .بیرجند در نواحی كوهپایه ای و نیمه بیابانی خود به علت داشتن مقداری رطوبت دارای گیاهان مختلف و جنگلهای نسبتا فشرده از تاغ ،قیچ و ... میباشد. جنگل خور در غرب بیرجند ، جنگل درم در شرق بیرجند ،جنگل چاهدرو گود از این جنگلها هستند . در مناطقی از بیرجند گیاهان طبی و گیاهانی از تیره زنبق و گل سرخ به طور خودرو در می آیند. محصولات عمده بیرجند، گندم ،جو ، چغندر قند ، پنبه ، زعفران و زرشك و عناب است. بیرجند دارای معادن مس ،منیزیت ، پنبه نسوز، گل سفید،بازالت، سنگ آهك می باشد..آثارو بناهای تاریخی وكهن این سرزمین نشان از عظمت ودیرینگی فرهنگ وتمدن قوم ساكن در منطقه را دارد.از لحاظ فرهنگ علم ومعرفت این دیار یكی از درخشان ترن نقاط ایزان به شمار میرود.